Η Βραζιλία είναι η μεγαλύτερη παραγωγός καφέ παγκοσμίως εδώ και πάνω από 150 χρόνια και αυτό δε μας κάνει εντύπωση, άλλωστε όταν σκεφτόμαστε καφέ συχνά μας έρχεται στο νου η Βραζιλία. Αυτή τη στιγμή, καλλιεργεί το 1/3 της παγκόσμιας παραγωγής ενώ στο παρελθόν το ποσοστό άγγιζε το εντυπωσιακό 80%!
Η εισαγωγή του καφέ στη Βραζιλία έγινε από τη Γαλλική Γουιάνα το 1727 από τον Francisco de Melo Palheta και την ακολουθεί ένας μύθος. Σύμφωνα λοιπόν με το μύθο, ο Palheta ταξίδεψε στη Γαλλική Γουιάνα για μια διπλωματική αποστολή αλλά έκανε πολύ περισσότερα. Ξελόγιασε τη σύζυγο του κυβερνήτη και εκείνη του έδωσε κρυφά σπόρους καφέ, κρυμμένους μέσα σε ένα μπουκέτο κατά την αναχώρησή του. Ο καφές που φύτεψε ο Palheta κατά την επιστροφή του στον κήπο του, χρησιμοποιηθήκε κυρίως από τον ίδιο για οικιακή χρήση πριν ξεκινήσει το αργό του ταξίδι προς το Νότο, από κήπο σε κήπο και στη συνέχεια από φάρμα σε φάρμα ως καλλιέργεια.
Η εμπορική παραγωγή αρχικά ξεκινήσε από την περιοχή Paraiba River, η οποία βρίσκεται σχετικά κοντά στο Ρίο ντε Τζανέιρο. Ο λόγος δεν ήταν μόνο η καταλληλότητα της γης αλλά σε μεγάλο βαθμό το γεγονός ότι η εγγύτητα στο Ρίο ντε Τζανέιρο διευκόλυνε τις εξαγωγές. Σε αντίθεση με τις μικρότερες φάρμες της Κεντρικής Αμερικής, οι Βραζιλιάνικες φυτείες ήταν από την αρχή μεγάλες και βασιζόντουσαν στη δουλεία. Αυτή η βιομηχανοποιημένη προσέγγιση δεν ήταν ακόμα ευρύτερα διαδεδομένη στον υπόλοιπο κόσμο και έκανε τη Βραζιλία μοναδική ως προς τον τρόπο παραγωγής. Το σύστημα ήταν βασισμένο στην επιθετικότητα, ο δυνατότερος και αγριότερος κέρδιζε τα εδάφη που είχαν ασαφή όρια και ένας μόνο σκλάβος ήταν υπεύθυνος για 4 με 7 χιλιάδες φυτά! Όταν το χώμα εξαντλείτο, τότε απλά η φυτεία μεταφερόταν σε νέο έδαφος!
Η παραγωγή του καφέ εκτινάχθηκε ανάμεσα στο 1820 και 1830 ξεπερνώντας την εγχώρια ζήτηση και ξεκινώντας να προμηθεύει την παγκόσμια αγορά. Όσοι κατείχαν φυτείες απέκτησαν απίστευτο πλούτο και δύναμη και απόκαλούνταν Βαρόνοι του Καφέ. Οι ανάγκες τους είχαν μεγάλη επιρροή στις κυβερνητικές επιλογές και στην υποστήριξη της βιομηχανίας του καφέ.
Το 1830, η Βραζιλία παρήγαγε το 30% του καφέ παγκοσμίως και έως το 1840 το ποσοστό ανέβηκε στο 40%, παρά το γεγονός ότι οι τιμές έπεσαν λόγω της μεγάλης προσφοράς του προϊόντος. Έως και τα μέσα του 19ου αιώνα η παραγωγή του καφέ στη Βραζιλία βασιζόταν απόκλειστικά στη δουλεία – περισσότεροι από 1,5 εκατομμύριο σκλάβοι είχαν μεταφερθεί στη Βραζιλία για να δουλέψουν στις φυτείες. Όταν οι Βρετανοί απαγόρεψαν το δουλεμπόριο με την Αφρική το 1850, η Βραζιλία στράφηκε στους μετανάστες ή στο εσωτερικό δουλεμπόριο. Υπήρχαν μεγάλοι φόβοι ότι η κατάργηση της δουλείας θα έβαζε σε κίνδυνο την παραγωγή καφέ όμως δεν βγήκαν αληθινοί και αντίθετα η παραγωγή συνεχίστηκε με απόλυτη επιτυχία για πολλά χρόνια.
Η δεύτερη εκτίναξη του καφέ διήρκεσε από τα 1880 ώς και τα 1930 και ήταν μια περίοδος που πήρε το όνομά της από τα δύο προϊόντα που είχαν μεγάλη άνθηση και επιρροή: τον καφέ των Βαρόνων του Σάο Πάολο και τα γαλακτομικά προϊόντα του Minas Gerais. Αυτή η περίοδος ονομάστηκε café com leite λόγω και της πολιτικής επιρροής που δημιούργησε. Σε αυτό το διάστημα η Βραζιλιάνικη κυβέρνηση εισήγαγε ένα σύστημα διατίμησης που είχε ως στόχο να προστατεύσει και να σταθεροποιήσει τις τιμές του καφέ. Η κυβέρνηση αγόραζε τον καφέ σε υψηλές τιμές όταν η αγορά ήταν χαμηλή και τον κρατούσε έως ότου η αγορά ανέβαινε. Αυτό είχε ως απότέλεσμα σταθερές τιμές για τους Βαρόνους και απέφυγε την υπερπροσφορά του προϊόντος.
Έως το 1920 η Βραζιλία παρήγαγε το 80% της παγκόσμιας αγοράς καφέ και ακριβώς αυτή η παραγωγή χρηματοδότησε ένα τεράστιο βαθμό υποδομών. Η αμείωτη παραγωγή συντέλεσε στο να οξυνθεί η ζημιά που προκλήθηκε κατά τη Μεγάλη Ύφεση της δεκαετίας του 1930. Σε μια αποτυχημένη προσπάθεια ενδυνάμωσης των τιμών, η κυβέρνηση της Βραζιλίας έκαψε περίπου 78 εκατομμύρια σακιά καφέ που είχε σε απόθεμα.
Κατά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι ΗΠΑ ανησυχούσαν ότι με τον αποκλεισμό των Ευρωπαϊκών Αγορών, η πτώση των τιμών του καφέ θα οδηγούσε τις χώρες της Κεντρικής και Νότιας Αμερικής σε συμπάθεια προς τους Ναζί ή τους κομμουνιστές. Στην προσπάθεια να σταθεροποιηθούν οι τιμές, σχεδιάστηκε μια διεθνής συμφωνία που βασιζόταν σε ένα ποσοστιαίο σύστημα. Μέσω αυτής της συμφωνίας η τιμή του καφέ απέκτησε ανοδική πορεία έως τα μέσα της δεκαετίας του 1950 που σταθεροποιηθήκε. Η συγκεκριμένη συμφωνία θεωρείται πρόδρομος μιας ευρύτερης συμφωνίας, γνωστής ως Διεθνή Συμφωνία του Καφέ, η οποία υπογράφηκε το 1962 και περιελάμβανε 42 χώρες παραγωγούς και διήρκεσε έως το 1989 όταν η Βραζιλία αρνήθηκε να μειωθεί το ποσοστό της και αποχώρησε βασιζόμενη στη δύναμη που πίστευε ότι είχε ως παραγωγός χώρα. Το απότέλεσμα της διάλυσης αυτής της συμφωνίας ήταν η αγορά του καφέ να λειτουργεί χωρίς ουσιαστικούς κανονισμούς και οι τιμές έπεσαν δραματικά τα επόμενα 5 χρόνια δημιουργώντας την κρίση του καφέ και εμπνέοντας αργότερα το κίνημα του Fair Trade.
Επίδραση της Βραζιλιάνικης αγοράς στην παγκόσμια
Έχει μεγάλο ενδιαφέρον να δούμε πως κάθε γεγονός ή κατάσταση που επηρεάζει την παραγωγή της Βραζιλίας, επηρεάζει άμεσα και την παγκόσμια αγορά του καφέ. Ένας τέτοιος παράγοντας είναι το γεγονός πως οι σοδειές της Βραζιλίας ακολουθούν ένα μοτίβο εναλλαγής: τη μια χρονιά η σοδειά είναι μεγάλη και την άλλη μικρή. Αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στο ότι στη Βραζιλία επιλέγουν να κλαδεύουν μια φορά και πολύ αντί για το πιο μετριοπαθές κλάδεμα που ακολουθούν άλλοι παραγωγοί. Σε αυτό τον τομέα έχουν γίνει κάποιες διορθωτικές προσπάθειες τα τελευταία χρόνια.
Άλλα γεγονότα που δείχνουν αυτή την επιρροή της Βραζιλιανής παραγωγής είναι ο μαύρος παγετός του 1975 που μείωσε την παραγωγή στο 75% και διπλασίασε σχεδόν αυτόματα την παγκόσμια τιμή του καφέ και η τεράστια παραγωγή του 2002 που ακολούθησε μια παύση των προηγούμενων 2 ετών και έριξε σε μεγάλο βαθμό τις παγκόσμιες τιμές.
Μοντέρνα παραγωγή vs παραδοσιακή
Ενώ η Βραζιλία είναι αναμφισβήτητα η πιο προηγμένη και βιομηχανοποιημένη παραγωγός χώρα, δεν φημίζεται για την ποιότητα του καφέ της. Οι περισσότερες μεγάλες φάρμες υιοθετούν ακατέργαστες μεθόδους παραγωγής, όπως το strip picking όπου οι όλοι οι καρποί μαδιούνται με τη μια από το κλαδί ή μηχανές που ταρακουνούν τα φυτά ώστε να πέσουν οι καρποί. Αυτές οι μέθοδοι έχουν ως βασικό αποτέλεσμα ότι πολλοί καρποί δεν προλαβαίνουν να ωριμάσουν και αυτό επηρεάζει την τελική ποιότητα του καφέ. Τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει αρκετές προσπάθειες και υπάρχουν μικροί παραγωγοί που εστιάζουν στον ποιοτικό καφέ και παλεύουν ενάντια στη φήμη της χώρας. Σε κάθε περίπτωση, είναι βέβαιο ότι μπορεί κανείς να βρει ενδιαφέροντες καφέδες στη χώρα με καθαρή και γλυκιά επίγευση, καφέδες που δικαίως πολλοί καταναλωτές προτιμούν.
Εγχώρια κατανάλωση
Η Βραζιλία κάνει μεγάλη προσπάθεια να ενισχύσει την εγχώρια κατανάλωση και με επιτυχία. Το γεγονός ότι προσφέρεται καφές στα παιδιά στα σχολεία μπορεί να ξενίζει αρκετούς, γεγονός όμως είναι ότι η Βραζιλία ανταγωνίζεται πλέον τις ΗΠΑ σε εσωτερική κατανάλωση. Επίσης, απαγορεύεται η εισαγωγή ωμού καφέ στη χώρα και ως εκ τούτου η εγχώρια κατανάλωση καλύπτεται από την εγχώρια παραγωγή, ενώ – λογικό εμπορικά – η ποιότητα είναι υψηλότερη στον εξαγόμενο καφέ. Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι έχουν κάνει την εμφάνισή τους σε μεγάλες πόλεις της Βραζιλίας coffee bars, των οποίων οι τιμές υπογραμμίζουν το τεράστιο χάσμα μεταξύ φτωχού και πλούσιου πληθυσμού.
Ενδιαφέροντα στοιχεία
- Πληθυσμός: 201.033.000 εκατομμύρια
- Σακιά 60 κιλών-2013: 47.544.000
- Διάφορες ποικιλίες, πολλές εκ των οποίων δημιουργήθηκαν ή εξελίχθηκαν στη Βραζιλία όπως οι Mundo Novo, Yellow Bourbon, Caturra και Catuai.
- Οι καλύτεροι Βραζιλιάνικοι καφέδες από άποψη ποιότητας έχουν χαμηλή οξύτητα, βαρύ σώμα, γλυκύτητα και συχνά τόνους σοκολάτας και ξηρών καρπών.
- Η Βραζιλία είναι μια από τις μεγαλύτερες παγκοσμίως παραγωγούς Robusta και Arabica. Στη χώρα η Robusta λέγεται conillon και παράγεται σε περιοχές όπως η Rondonia.
- Ιχνηλασιμότητα: οι υψηλής ποιότητας καφέδες μπορούν να βρεθούν σε επίπεδο συγκεκριμένης φάρμας (fazenda) ενώ υπάρχουν τεράστιες παρτίδες χαμηλής ποιότητας καφέ για τις οποίες δεν καταγράφεται περιοχή ή φάρμα παραγωγής. Ενδιαφέρον παράδειγμα: μπορεί κανείς να συναντήσει καφέ με την σημείωση Santos απλά γιατί έχει φορτωθεί στο συγκεκριμένο λιμάνι!
Περιοχές καλλιέργειας του καφέ
BAHIA
Μεγάλη πολιτεία στα ανατολικά της Βραζιλίας και μία από τις βορειότερες παραγωγούς περιοχές της χώρας. Τα τελευταία χρόνια εμφανίζονται όλο και περισσότερες ενδιαφέρουσες ποικιλίες. Πολλοί γνώστες του καφέ εντυπωσιάστηκαν το 2009 όταν στο διαγωνισμό Cup of Excellence 5 από τα 10 βραβεία δόθηκαν σε ποικιλίες από τη Bahia.
CERRADO DE BAHIA/WEST BAHIA
Μεγάλης κλίμακας βιομηχανοποίηση και αρδευτικές δομές καθώς και κίνητρα που δόθηκαν στους αγρότες τις δεκαετίες 1970 και 1980 χαρακτηρίζουν την περιοχή που όμως σε μεγάλο βαθμό δεν καλλιεργεί καφέ. Το σταθερό, ζεστό και ηλιόλουστο κλίμα δεν προσφέρει ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες ποικιλίες.
Υψόμετρο: 700-1.000 μέτρα
Συγκομιδή: Μάιο – Σεπτέμβριο
PLANALTO DE BAHIA
Οι ψυχρότερες θερμοκρασίες και το μεγαλύτερο υψόμετρο δίνουν τη δυνατότητα για μικρού επιπέδου παραγωγή που δίνει ποικιλίες καφέ υψηλότερης ποιότητας.
Υψόμετρο: 700-1.300 μέτρα
Συγκομιδή: Μάιο – Σεπτέμβριο
MINAS GERAIS
Στα Νοτιοανατολικά της χώρας, βρίσκονται τα ψηλότερα βουνά της Βραζιλίας προσφέροντας καλό υψόμετρο για την παραγωγή του καφέ.
CERRADO
Cerrado σημαίνει τροπική σαβάνα και με την ονομασία αυτή οι Βραζιλιάνοι αναφέρονται στην περιοχή δυτικά του Minas Gerais η οποία είναι σχετικά νέα στην παραγωγή καφέ, γεγονός που εξηγεί γιατί εκεί βρίσκονται κυρίως μεγάλες φάρμες που χρησιμοποιούν κατά βάση μηχανήματα.
Υψόμετρο: 850-1.250 μέτρα
Συγκομιδή: Μάιο – Σεπτέμβριο
SUL DE MINAS
Περιοχή από την οποία προέρχεται ιστορικά μεγάλο μέρος της παραγωγής καφέ της Βραζιλίας, με πολλούς μικροϊδιοκτήτες γης και επίσης πολλούς συνεταιρισμούς. Παρόλα αυτά η παραγωγή και επεξεργασία είναι εξαιρετικά βιομηχανοποιημένη και γίνεται με τη χρήση μηχανημάτων.
Κάποιες περιοχές μέσα στην επικράτεια όπως η Carmo de Minas έχουν τραβήξει την προσοχή όσων ψάχνουν ποιοτικούς καφέδες. Εδώ οι αγρότες προσπαθούν να διαχειριστούν σωστά το χώμα ώστε να διατηρεί τις δυνατότητές του και σε συνδυασμό με το σωστό κλίμα καλλιεργούν ανώτερους ποιοτικά καφέδες.
Υψόμετρο: 700-1.350 μέτρα
Συγκομιδή: Μάιο – Σεπτέμβριο
CHAPADA DE MINAS
Βρίσκεται στο βορρά, μακριά από τις άλλες περιοχές που βρίσκονται συγκεντρωμένες στο Νότο. Η καλλιέργεια καφέ ξεκίνησε εδώ τη δεκαετία του 1970 ενώ το επίπεδο του εδάφους διευκολύνει την προσπάθεια χρήσης μηχανημάτων.
Υψόμετρο: 800-1.100 μέτρα
Συγκομιδή: Μάιο – Σεπτέμβριο
MATAS DE MINAS
Εδώ η καλλιέργεια του καφέ ξεκίνησε νωρίς και μαζί με τα γαλακτομομικά προϊόντα έφερε πλούτο στην περιοχή μεταξύ του 1850 και 1930. Λόγω της ανομοιγενούς γης και των απότομων πλαγιών η συγκομιδή γίνεται κυριώς με το χέρι. Παρά το γεγονός πως εδώ βρίσκονται πολλές μικρές φάρμες, δεν έχει τη φήμη ποιοτικών ποικιλιών όπως θα περίμενε κανείς. Το θετικό είναι πως τα τελευταία χρόνια αυτό αλλάζει σταδιακά.
Υψόμετρο: 550-1.200 μέτρα
Συγκομιδή: Μάιο – Σεπτέμβριο
SAO PAOLO
Στο Sao Paolo υπάρχει μια από τις γνωστότερες περιοχές παραγωγής καφέ, η Mogiana. Έχει – δικαίως θα πω – πάρει το όνομά της από την εταιρεία σιδηροδρόμων Mogiana Railroad Company που κατασκεύασε το ‘σιδηρόδρομο του καφέ’ το 1883 δημιουργώντας καλύτερες συνθήκες μεταφορών και διεύρυνε πολύ την παραγωγή καφέ.
Υψόμετρο: 800-1.200 μέτρα
Συγκομιδή: Μάιο – Σεπτέμβριο
ESPIRITO SANTO
Ενώ είναι μια σχετικά μικρή περιοχή, είναι η δεύτερη σε παραγωγή σε όλη τη Βραζιλία ενώ η πρωτεύουσα Vittoria είναι λιμάνι κλειδί για εξαγωγές. Το 80% της παραγωγής είναι ποικιλία conillon (Robusta), ενώ στο Νότο οι αγρότες εστιάζουν περισσότερο στην ποικιλία Arabica και ως εκ τούτου εδώ μπορεί κανείς να βρει πιο ενδιαφέροντες καφέδες.
Υψόμετρο: 900-1.200 μέτρα
Συγκομιδή: Μάιο – Σεπτέμβριο
PARANA
Πολλοί πιστεύουν πως αυτή είναι η νοτιότερη περιοχή παραγωγής στον κόσμο και απότελεί μια σημαντική αγροτική περιοχή για τη Βραζιλία. Παρά το γεγονός πως κατέχει μόνο το 2,5% των συνολικών εδαφών της χώρας, η παραγωγή της αγγίζει το 25% της Βραζιλιάνικης παραγωγής! Εδώ ο καφές έδινε παραδοσιακά τη μεγαλύτερη παραγωγή της περιοχής αλλά μετά τον παγετό του 1975 πολλοί αγροτές στράφηκαν σε άλλα προϊόντα. Ενδεικτικά αναφέρω ότι από τα 22 εκατομμύρια σακιά που παρήγε κάποτε, πλέον έχει φτάσει στα 2 εκατομμύρια. Η έλλειψη υψόμετρου δεν δίνει υψηλής ποιότητας ποικιλίες αλλά οι ψυχρότερες θερμοκρασίες βοηθούν την επιβράδυνση της ωρίμανσης του καρπού.
Υψόμετρο: έως 950 μέτρα
Συγκομιδή: Μάιο – Σεπτέμβριο